Marcin Baran: Prozak liryczny. Wydawnictwo Literackie. Kraków 1999.
Objętością cząstek, z których składa się książeczka i zacięciem słowoprzetwórczym książka Barana bliska jest dokonaniom Nataszy Goerke. Wszelako bardziej ci on męski, niewątpliwie. Pozycja zaczyna się od Zbiórki wrażeń kończy na Skromnych założeniach, co, wraz z wariacjami czcionki, daje asumpt do podejrzeń o przemyślenie przez autora kompozycji. Czyta się dobrze. Zdecydowanie odstaje tylko dawka prozaku w dialogach pt. Willa z wytryskiem.

John Barth: Opowiadać dalej. Przeł. Maciej Świerkocki. Państwowy Instytut Wydawniczy. Warszawa 1999.
Barth w formie. Najnowsza książka amerykańskiego pisarza (wydanie oryginalne ukazało się w roku 1996) w zamyśle konstrukcyjnym może się kojarzyć z niezapomnianym Zagubionym w lunaparku. To również powieść w formie zbioru opowiadań. Powrót do przeszłości w trzydziestą (no, prawie) rocznicę? Tematycznie też bez niespodzianek: Barth pyta o sytuację prozy po bezpowrotnej stracie narracyjnej niewinności. Czy proza naprawdę może się obronić pośród domowego kina, gier komputerowych, cyberprzestrzennych hipertekstów i czytelników, którzy rzucają w kąt beletrystkę wraz z chwilą uzyskania uniwerysteckiego dyplomu? Może. Jak to powiedział jeden z licznych porte parole autora? „Innego życia nie ma. (...) Dlatego niektórzy ludzie wymyślają rozmaite historie.”

Donald Barthelme: Królewna Śnieżka. Przeł. Krzysztof Fordoński. Dom Wydawniczy „Rebis”. Poznań 1999.
Kiedy niedawno w naszym kraju ukazały się ostatnie powieści zmarłego w 1989 roku pisarza, jego wielbiciele sarkali na wydawców: „Dajcie nam klasyczne książki Donalda, a nie te mniej udane, z ostatniego okresu!” No to wreszcie mamy – jeden ze słynniejszych utworów Barthelme’ego, powieść Królewna Śnieżka, rówieśniczkę Sierżanta Pieprza. I co? I nic. Inaczej niż Sierżant Pieprz, straaasznie się zestarzało. Wygląda na to, że Barthelme’owski sposób pisania po prostu nie sprawdza się w dłuższych formach. Tym bardziej, że utwór jest tak mocno osadzony w amerykańskiej popkulturze, iż bez stosownej znajomości przedmiotu zdaje się mało czytelny. No, chyba że przed lekturą wrzucimy kasetę z disneyowską ekranizacją przygód wiadomej królewny do kieszeni magnetowidu. Niestety, z redaktorów „FA-artu” tylko Nowacki jest szczęśliwym posiadaczem tego cudownego urządzenia. Co pozostaje? Można łowić w książce, wśród segmencików rozproszkowanej narracji, prawdziwe perełki. Na przykład tę: „»Postaraj się być człowiekiem, o którym nikt nic nie wie«, powiedział ojciec, kiedy byliśmy jeszcze młodzi. (...) Nasz ojciec był człowiekiem, o którym nikt nic nie wiedział. (...) Nie był szczególnie interesujący. Drzewo jest bardziej interesujące. Walizka jest bardziej interesująca. Jedzenie w puszce jest bardziej interesujące. Kiedy śpiewamy hymn do ojca naszego, dostrzegamy, że nie był on szczególnie interesujący.” Nieprzekonanym pozostają Osobliwości – kapitalny wybór kapitalnych opowiadań Barthelme’ego, który ukazał się w Polsce w roku 1983. I jeszcze monograficzny numer „Literatury na Świecie” (1984, nr 1). Do odnalezienia w bibliotekach i antykwariatach.

Rafał Czoch: Wielkie koło. Wydawnictwo Autorskie „Grafomania”. Kraków 1998.
Powieść satyryczna o niewiarygodnych przygodach Jędrusia w krainie dolara. Rzecz dość inteligentna i miejscami zabawna, lecz zdecydowanie za długa. Skoro jednak była pisana w konwencji grafomanii totalnej, to inaczej być nie mogło. W każdym razie autor utrzymuje, że zrezygnował z wszelkich ambicji artystycznych. Czego zapowiadał, tego dotrzymał, więc raczej tylko w ramach happeningu uszczęśliwił bodaj wszystkie redakcje pism literackich w kraju egzemplarzami powieści. Chyba, że jest zupełnie inaczej...

Paweł Dunin-Wąsowicz, Andrzej St. Rodys: Odczapów. Przewodnik dla turystów mentalnych. „Lampa i Iskra Boża”. Warszawa 1999.
Kultowa proza w kręgach „FA-artu”. Dobrze pamiętamy, jak zrywaliśmy boki w pociągu relacji Białystok – Warszawa, pochyleni nad wyimkami tego dzieła. A i fragmencik drukowany onegdaj na łamach „Nowego Nurtu” zapadł nam w pamięć. Chyba najzabawniejsza rzecz z tych, jakie kiedykolwiek wyszły z zabawnej przecież oficyny „Lampa i Iskra Boża”. Do książki dołączono (a jakże!) wielką mapę Odczapowa, polskiej enklawy nad Morzem Czarnym, założonej przez Piastów Wąchockich; jest też kilka fotek z dowcipnymi podpisami. Lektura obowiązkowa, zwłaszcza dla ponuraków tudzież osobników przygniecionych spleenami.

Jacek Durski: Mariacka. Wydawnictwo „Książnica”. Katowice 1999.
Prozatorskie wydarzenie sezonu na Śląsku. I chyba bez szans na szerszy rezonans. Książka została napisana całkiem poprawnie, ale wydaje się dość wtórna. Trzeba wyjaśnić, że tytułowa Mariacka to ulica w centrum Katowic. Prowadzi do Kościoła Mariackiego (stąd nazwa), a sławę zawdzięcza restauracji „Hungaria”, prostytutkom i sklepikowi „U Hipa” – pierwszemu w Katowicach sklepikowi muzycznemu. Cóż, lata lecą. „Hungaria” zmieniła właściciela, nazwę i proponuje dziś dania kuchni francuskiej. Sklepik „U Hipa” ledwie zipie. Prostytutki wyemigrowały na ulicę Uniwersytecką (vis-a-vis rektoratu UŚ) i na Mariackiej można dziś spotkać jedynie weteranki zawodu. Wszelako, wbrew tytułowi, utwór Durskiego nie jest jeszcze jednym przykładem prozy korzennej. Choćby dlatego z marzeń o ponadregionalnym sukcesie, jak podejrzewamy, nic nie wyniknie. Ta powieść to raczej portret (katowickiego) artysty z czasów młodości, która miała nieszczęście przypaść na pierwszą połowę lat pięćdziesiątych. Szuka więc Durski straconego czasu, Joyce’a mając za przewodnika. Cóż, siedząc za kierownicą Daewoo Tico też można sobie wyobrażać, że siedzimy w mercedesie. Niechby klasy A.

Jan Riesenkampf: Wybrane. „Lampa i Iskra Boża”. Warszawa 1999.
Chyba debiut książkowy poety, który parę lat temu był częstym gościem w „FA-arcie”. Potem jakoś się urwało. Riesenkampf coś jakby się przyczaił, a teraz wraca... Aha, tytułowe Wybrane to wiersze, oczywiście. Z tyłu bodaj najkrótsza na świecie informacja o autorze: „Jan Riesenkampf – zwykły poeta”. W środku dwukrotnie „zwykły poeta” odsyła nas do swojej strony www (po szczegóły? na wszelki wypadek podajemy: http://riesenkampf.tajmahal.net/.

Grzegorz Wołowiec: Nowocześni w PRL. Przyboś i Sandauer. Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej. Wydawnictwo Leopoldinum. Wrocław 1999.
Z dziejów polskiego modernizmu w okolicy 1956 roku. Autor zrezygnował z teoretyzowania i syntetycznego tła. Postawił na kronikarstwo. W efekcie tę pracę naukową czyta się jak powieść, a i z samej lektury takie mniej więcej pożytki, jak z lektury powieści. Warto jednak zwrócić uwagę na ten powrót do nowoczesności, awangardyzmu i Sandauera, który ostatnimi laty funkcjonował jedynie jako duch złych czasów, którymi straszy się polonistyczną młódź. Wołowiec nie wybiela swoich bohaterów, wszelako... kto wie? Może już niebawem słowo awangarda przestanie uchodzić za przekleństwo?