Izabela Flipiak: Twórcze pisanie dla młodych panien. WAB. Warszawa 1999.
Absolutnie rewelacyjna współczesna powieść w formie podręcznika, w której pierwszych częściach czasownik o bezwzględnie męskiej formie pojawia się tylko raz i jest to oczywiście literówka. (s. 15, pkt. 4) Ze zdaniem w rozdziale Powiedzmy, że to jest seks, ogłaszającym, iż „Seks, jak choroba, pozwala na ściągnięcie maski, lecz w przeciwieństwie do tej ostatniej niekiedy leczy” (s. 208), zgadzam się całkowicie, bo oczywiście zakładanie maski nigdy nie leczy. Jednakowoż wyartykułowanie tego przekonania przez pisarkę już teraz pozwala nam oczekiwać bez niepokoju, a z nadzieją i niecierpliwością jej kolejnej książki. KCK

Jerzy Limon: Koncert Wielkiej Niedźwiedzicy. Wydawnictwo Książkowe „Twój Styl”. Warszawa 1999.
A to się porobiło! Ledwie rok po wielkiej klapie Wieloryba (klapie komercyjnej, bo artystycznie i intelektualnie rzecz była wielce ciekawa) Jerzy Limon ogłosił nową powieść. I to w wydawnictwie, które dotąd przeliczało znane nazwiska pisarzy na ciepłe pieniążki! Terlecki, Odojewski i Limon w jednym stali domu? Dodać trzeba, że klęska Wieloryba odcisnęła piętno na nowej książce. Jeśli poprzednim razem swoje rozumienie historii Limon wpisał w konstrukcję utworu, to teraz – kawa na ławę. Takie tam mówienie wprost na użytek tępych recenzentów, którzy wcześniej niczego nie potrafili zrozumieć. Panoszy się tedy w Koncercie Wielkiej Niedźwiedzicy nadgadatliwy opowiadacz, który w rozlicznych dygresjach tłumaczy, czym jest historiografia według J.L. Ma ona, czytamy, Janusowe oblicze: żeby coś utrwalić, coś innego trzeba wymazać lub w najlepszym razie przemilczeć. Wszystko to zostało przejrzyście i prostym językiem wyłożone. Skutek łatwo jednak przewidzieć. Powstał Wieloryb dla ubogich. Duchem i intelektem, rzecz jasna, a nie – zasobami finansowymi, bo ceny książek wydawanych przez „Twój Styl” mogą przyprawić o ból zębów. Ale jest też w tym utworze coś naprawdę interesującego. Limon, świadomie lub nie, wypowiedział wojnę Chwinowi. Koncert Wielkiej Niedźwiedzicy to anty-Hanemann. Tyle, że za przyjemność śledzenia tego pojedynku trzeba słono zapłacić. Nie tylko w kasie księgarni. KU

Bartosz M. Wrona: Królik stepowy. Instytut Mikołowski. Mikołów 1999.
Debiut prozatorski z okolic mikołowskiego nieregularnika „Arkadia” (choć autor dał się poznać również na łamach paru innych czasopism). Królik stepowy to książka z nie kończącej się serii „Dlaczego i po co piszę?” Cóż, żadna to nowina, że pisarstwo jest podejrzanym zajęciem, z którego koniecznie trzeba się wytłumaczyć. Dziesięć opowiadań świadczy o niezłym zmyśle obserwacji i wyczuciu formy. To aktywa tej prozy. Należy do nich również sposób, w jaki autor radzi sobie z mitem literatury – jego podgryzanie to zasadnicza stawka tej książki. Sprawność językową wypada ocenić na trójkę: ot, typowa w swych ułomnościach polszczyzna, z pomocą której od dawna próbuje się opowiadać o szarych pejzażach i szarym życiu. Wrona robi to ani gorzej, ani lepiej od innych. Nieszczęście Królika stepowego polega na tym, że autor między opowiadania wprowadził fragmenty z dziennika. Najwyraźniej chciał literaturę (fikcję, autokreację) skonfrontować z pisaniem (autentykiem). Od autentyku wieje jednak przeraźliwą nudą, bo autor nie ma tu nic do powiedzenia. Nawet plotkarski (z Katowic do Mikołowa niedaleko, a pojawiają się tu autentyczne postaci) walor tego dzienniczka jest żaden. Ale można sobie z tym poradzić. Partie książki zatytułowane „Pamiętnik 1995”, „Pamiętnik 1996”, „Pamiętnik 1997”, „Pamiętnik 1998” radzę po prostu opuścić. KU

Młodzi końca wieku. Pokolenie 2000 czy pokolenie ’89; Dzieci wolnego rynku czy blokersi – artykuły z „Gazety Wyborczej”. Pod red. Marcina Piaseckiego. Wydawnictwo „Agora”. Arthur Andersen. Wydawnictwo W.A.B. Warszawa 1999.
Zbiór artykułów na temat wymyślony za redakcyjnym biurkiem. Temat – twierdzi redaktor tomu – wywołał ogromne zainteresowanie. Redakcja „Wyborczej” wręcz zasypana została głosami w sprawie. Głosów, istotnie, sporo, choć połowa autorów to dziennikarze lub współpracownicy „Wyborczej”. Znać, że temat podekscytował przede wszystkim samą redakcję. Ta książka to kapitalny przykład przelewania pustego w próżne. W powietrzu aż furczy od haseł i sloganów wyrzucanych przez autorów w tempie kałasznikowa. Najuczciwszą wydała mi się wypowiedź Krzysztofa Vargi – jeśli z czymkolwiek możemy się dziś identyfikować, to ze znakami towarowymi, narzucanymi przez reklamę. Tak właśnie powstaje świadomość zbiorowa! Promocja nie istniejącego pokolenia to niezły chwyt marketingowy. Właścicielami tego patentu nie są jednak dziennikarze „Wyborczej”, lecz krytycy literaccy. Mam nadzieję, że Jarosławowi Klejnockiemu i Jerzemu Sosnowskiemu (autorom sagi tzw. pokolenia „bruLionu”) wydawcy tej książki wypłacili stosowne tantiemy. KU

Zbigniew Jarosiński: Nadwiślański socrealizm. Wydawnictwo IBL PAN. Warszawa 1999.
Kolejna – po książkach m.in. Michała Głowińskiego, Wojciecha Tomasika, Jerzego Smulskiego, Teresy Wilkoń – rzecz dotycząca tajemniczego (bo ciągle nie objaśnionego) okresu w dziejach dwudziestowiecznej literatury i kultury polskiej. Jarosiński wielokrotnie w swej publikacji daje do zrozumienia lub powiada wprost, że, mimo usilnych strań, nie pojmuje fenomenu, o którym rozprawia. Wszystko, co można i wypada zrobić, to mnożyć cząstkowe hipotezy: strach, inteligenckie manowce, pieniądze i przywileje, sowiecka ekspozytura, wielka manipulacja, a może konsekwencja zwrotu na lewo z Dwudziestolecia? No właśnie… zaletą książki Jarosińskiego jest chłód badawczy; on pierwszy pokazał, co to znaczy przyjąć zasadę sine ira et studio w studiach nad polskim socrealizmem. IBL-owski uczony stara się (jeśli w ogóle jest to możliwe) nie oceniać, nie szydzić (bo to taniocha) i co najważniejsze – nie moralizować. Jarosiński opisuje, kataloguje i porządkuje. Zwłaszcza w części pierwszej tej obszernej, liczącej ponad 300 stron, pracy, która jest po prostu zarysem o charkterze monograficznym (rozdziały poświęcone czasopiśmiennictwu, krytyce, prozie, poezji i dramatowi doby stalinizmu). Zgrabne są również szkice z części drugiej, zatytułowanej Przypadki szczególne. Prawdopodobnie Nadwiślański socrealizm stanie się na długie lata podstawowym podręcznikiem dla studentów polonistyki, wygodnym kompendium wiedzy o tej ponurej i zarazem fascynującej epoce. DN